What influences the residential paths of financially vulnerable older people?

The content of this page is not yet available in English.

In België woont 2 op 10 65-plussers in een huishouden met een inkomen onder de armoededrempel, en bijna 15% van de 75-plussers besteedt meer dan 40% van hun inkomen aan woonkosten (Statbel, 2022; Armoedebarometer, 2022). Achter deze cijfers schuilt een complex verhaal van beperkingen, keuzes en veerkracht.
HOUSE-collega Ariane Vanbellinghen onderzocht de woonpaden van 15 financieel kwetsbare ouderen. Haar bevindingen bieden een genuanceerd beeld van de uitdagingen en mogelijkheden binnen deze groep. Hier delen we alvast enkele belangrijke inzichten. Het volledige artikel is terug te vinden in het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid (hoofdstuk 9).

Het woonverhaal van Louise (62 jaar)

Louise groeide op in een sober huis. Ondanks het gebrek aan comfort was ze er gelukkig dankzij de aanwezigheid van haar moeder, maar dit veranderde toen zij overleed. Haar vader hertrouwde snel en ze verhuisden. Hoewel het nieuwe huis veel luxueuzer was, voelde ze zich eenzaam. Ze liep weg van huis op haar 22ste en verhuisde, met de hulp van het OCMW, naar een kleine studio. Ze leefde sober, maar gelukkig, dankzij de vrijheid die ze voor het eerst ervaarde. Wat later leerde ze haar (ondertussen ex-)man kennen, die het financieel goed had. Na een korte huurperiode kochten ze samen een villa, maar Louise voelde zich er niet thuis. Door haar zware rugzak scheidde ze uiteindelijk van haar man en verhuisde ze naar een kleine woning op de private huurmarkt. Louise voelde zich opnieuw gelukkig, maar een chronische ziekte verplichtte haar te stoppen met werken, waardoor ze verder moest met een lager inkomen. Deze financiële zorgen brachten haar naar een sociale huurwoning. Het is de plek waar ze nu al het langst woont (23 jaar) en ze is eraan gehecht. Hoewel ze geen eigenaar is, voelt de plek wel helemaal van haar. Toch valt de buurt tegen. Ze wil graag verhuizen, maar beseft dat ze geen financiële middelen heeft om te verhuizen naar waar ze wil. Ze heeft een aanvraag gedaan voor een nieuwe sociale woning en weet dat ze dus waarschijnlijk zal verhuizen, maar naar waar weet ze niet: “Ik ben gebonden aan sociale woningen en veel keuze is er niet”.

Het verhaal van Louise geeft een beeld van een woonverhaal van een financieel kwetsbare oudere. En ondanks de grote verscheidenheid in de onderzochte woonverhalen, zijn er enkele rode draden die het woonpad van financieel kwetsbare ouderen sterk beïnvloeden. We lichten er hier enkele kort toe.

(Niet) zelf kunnen kiezen

Niet alle ouderen kunnen wonen in lijn met hun eigen woonnoden en voorkeuren. Sociale huurders ervaren grote druk omdat ze voorgestelde woningen slechts beperkt mogen weigeren. Ook op de private huurmarkt dwingen hoge huurprijzen mensen tot keuzes die vaak niet aansluiten bij hun noden. Yvonne moest bijvoorbeeld een woning accepteren die niet voldeed, om dakloosheid te voorkomen. Slechts enkelen maken een bewuste keuze, zoals Marian, die verhuisde naar een cohousingproject, wat haar meer financiële ademruimte en sociale contacten bracht. Voor de meesten blijft wonen echter een kwestie van overleven binnen hun beperkingen, waarbij ze moeten besparen op vrijetijdsactiviteiten en investeringen in hun woning.

`Het financiële was het probleem. Toen we uit elkaar gingen, viel het kaartenhuis ineen. Ik was mijn huis kwijt, ik was mijn inkomen kwijt want ik kon niet meer als zelfstandige werken. Ik kon zelfs niet gaan huren want ik had geen vast werk. Voor mij was het toen heel akelig.

De verwevenheid van wonen en andere levensdomeinen

Levensgebeurtenissen zoals ziekte, scheiding of het verlies van een naaste hebben vaak een ingrijpende impact op woonsituaties. Problemen in één domein hebben vaak directe gevolgen voor het woonpad, waardoor een vicieuze cirkel kan ontstaan. Zo moest Louise (zie woonverhaal) na haar ziekte stoppen met werken, verloor ze haar inkomen en raakte ze gebonden aan sociale huisvesting. Scheidingen leiden vaak tot financiële instabiliteit en een noodgedwongen zoektocht naar betaalbare woningen. Yvonne deelt haar ervaring waarin haar scheiding leidde tot het verlies van haar huis en zelfstandigheid. Toch zijn er ook positieve keerpunten: een nieuwe relatie kan financiële stabiliteit en toegang tot betere woningen brengen. Naast persoonlijke gebeurtenissen spelen maatschappelijke structuren, zoals verplichte uithuiszetting of toegang tot sociale huur, een bepalende rol in woonverhalen.

Omgaan met woontegenslagen

Deelnemers reageren verschillend op woonproblemen. Eigenaars lossen vaak zelf hun problemen op, terwijl sociale huurders aangeven dat woonmaatschappijen herstellingen niet altijd uitvoeren. Uit de interviews blijkt dat sommige ouderen creatieve oplossingen bedenken om met woontegenslagen om te gaan. Ze tonen flexibiliteit en aanpassingsvermogen, zelfs in situaties waarin middelen en opties beperkt zijn. Toch blijft een groot deel passief en leren ze de situatie te accepteren. Louise verwoordt het zo: “De dingen die je niet kunt veranderen, moet je loslaten.”

Mensen achter de cijfers begrijpen

Deze studie toont aan hoe financiële beperkingen een bepalende rol spelen in het woonpad van ouderen. De resultaten laten zien dat het niet altijd gaat over "niet-willen" of "niet-goed-gepland," maar ook om "niet-kunnen" of "niet-weten". Voor financieel kwetsbare ouderen worden woonkeuzes vaak gestuurd door wat haalbaar is, waardoor persoonlijke voorkeuren op de achtergrond raken. Externe omstandigheden, zoals gezondheidsproblemen of veranderingen in de gezinssituatie, zijn vaak de aanjager van veranderingen in hun woonpad.

De resultaten benadrukken de noodzaak van een holistische aanpak waarbij wonen niet losgekoppeld wordt van andere levensdomeinen. Dit onderzoek toont aan dat we niet alleen naar cijfers moeten kijken, maar ook naar de mensen achter de cijfers. Alleen dan kunnen we gerichte oplossingen ontwikkelen voor financieel kwetsbare ouderen.

Meer weten? Lees het volledige hoofdstuk in het Jaarboek Armoede en Ongelijkheid (hoofdstuk 9).